อาหารญี่ปุ่น อยู่บนพื้นฐานของการจัดสำรับ อันประกอบด้วย อาหารจานหลักโดยเป็น ข้าว หรืออาหารเส้น ซุป และกับข้าว หรือ โอะกะซุ ซึ่งทำจาก ปลา เนื้อสัตว์ ผัก และเต้าหู้ ปรุงรสด้วย ดะชิ (หัวเชื้อน้ำซุป) มิโซะ (เต้าเจี้ยวญี่ปุ่น) และโชยุ (ซีอิ๊วญี่ปุ่น) ทำให้อาหารญี่ปุ่นส่วนมาก มีไขมันต่ำ แต่มีปริมาณเกลือสูง สำรับอาหารญี่ปุ่นโดยทั่วไปประกอบด้วย กับข้าวอย่างน้อยหนึ่งอย่าง ข้าวญี่ปุ่นหนึ่งชาม ซุปหนึ่งถ้วย และผักดอง หรือ สึเกะโมะโนะ เป็นเครื่องเคียง
ปัจจุบันชีวิตที่มีความเร่งรีบมากขึ้น การทานอาหารญี่ปุ่นที่จัดมาเป็นสำรับขนาดใหญ่ มีความยุ่งยากและเสียเวลา อาหารจานเดียวสไตล์ญี่ปุ่น หรืออาหารญี่ปุ่นแบบจานเดียว หรืออาหารญี่ปุ่นจานด่วนนั้น จึงเริ่มเข้ามามีบทบาทมากขึ้น ซึ่งทำให้ง่ายต่อการจัดเตรียม และง่ายต่อการรับประทาน แถมราคาก็ไม่แพงอีกด้วย อาหารจานเดียวแบบญี่ปุ่น ก็คล้ายกับอาหารจานเดียวหรืออาหารตามสั่งของบ้านเรา นั่นคือรวมข้าวและกับข้าวอยู่ใน 1 จาน แต่ก็ยังคงคุณค่าและความอิ่มอร่อย ไม่แพ้อาหารญี่ปุ่นที่จัดมาเต็มสำรับอาหารญี่ปุ่นไม่ได้มีแค่ ซูชิ กับ ปลาดิบ(ซาชิมิ) เท่านั้น แต่ว่ามันยังมีพวกข้าวหน้าต่างๆ หรือ ดงบุริ (Donburi / Don) อย่างพวก ข้าวหน้าเนื้อ (กิวด้ง - Gyu Don), ข้าวหน้าหมูทอด (คัตสึด้ง - Katsu Don), ข้าวหน้าเนื้อหมูต้ม (บูตะด้ง - Buta Don), ข้าวหน้าไก่ (โอยาโกะด้ง - Oyako Don), ข้าวหน้าปลาไหล หรือที่เรียกว่า อุนาหงิดง (Unagidon) หรือ อุนาดง (Unadon) ก็ได้ ฯลฯ อยู่ด้วย ถือเป็นอาหารจานเดียวแบบญี่ปุ่นที่อร่อย และได้สารอาหารค่อนข้างครบถ้วน จากเนื้อสัตว์ ข้าว และผักต่างๆ เช่น หัวหอมหรือกะหล่ำปลี
อาหารเส้น ก็เป็นอาหารที่สำคัญประเภทหนึ่งในอาหารญี่ปุ่น โดยอาจรับประทานเป็นอาหารจานเดียว จัดสำรับแทนข้าว หรือจัดคู่กับข้าวเลยก็ได้ อาหารเส้นที่เป็นที่รู้จักกันดี ได้แก่ โซบะ (เส้นเล็กสีน้ำตาล ทำจากแป้งบัควีท) และอุด้ง (เส้นหนาสีขาว ทำจากแป้งสาลี) อาหารเส้นสามารถรับประทานแบบร้อนและเย็น คู่กับน้ำซุปที่ทำจากดะชิผสมโชยุ อาหารเส้นอีกประเภทหนึ่งที่ได้รับความนิยมอย่างมาก ในช่วงศตวรรษที่ผ่านมาคือ ราเม็ง ซึ่งเป็นบะหมี่ในน้ำซุปแบบจีนที่ทำจากเนื้อสัตว์ และปรับปรุงโดยชาวญี่ปุ่นจนมีเอกลักษณ์ของตนเอง
